Een kaart van Nieuw Amsterdam (het huidige New York) in 1661. Nederland en Engeland spraken bij de Vrede van Breda in 1667 af dat Nederland eigenaar van Suriname zou worden, en Engeland eigenaar van Nieuw Amsterdam. De Vrede van Breda maakte een eind aan de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog (1665-1667).
Nieuw-Amsterdam (Amerika), in het jaar 1661.
Toen Lysbet op een zondagavond een versierde riem wegnam uit de kast van de dominee, dacht ze niet na over de gevolgen. Ze was tien jaar en ze had nog nooit zoiets moois gezien als deze brede band met donkerpaarse kralen. Ze liet de riem in de zak van haar rok glijden en liep naar de deur.
‘Wat heb je daar?’ De stem van de domineesvrouw klonk scherp.
‘Niets, mevrouw,’ zei Lysbet.
‘Kom eens hier.’
Lysbet draaide zich om en keek naar de grond.
‘Ik moet naar mijn moeder, mevrouw.’
‘Jij moet niks. Jij moet hier komen.’
Het zwarte meisje aarzelde.
‘Kom hiér!’
Met kleine stapjes liep Lysbet naar haar blanke eigenares.
Mevrouw Drisius stak haar rechterhand in de zak van Lysbets rok en viste de kralenriem eruit. Met haar linkerhand greep ze het kind bij een oor.
‘Aaaau!’
‘Ik zal je laten voelen wat we hier met dieven doen.’
Mevrouw Drisius trok haar slavin de kamer door, de deur uit en naar buiten.
Het had geregend en de weg voor het huis van de dominee was veranderd in een modderpoel. De buren keken nieuwsgierig toe hoe de boze vrouw het huilende meisje achter zich aantrok.
Pas bij de poort van het fort Nieuw-Amsterdam liet mevrouw Drisius het oor van de dievegge los. Ze duwde Lysbet bijna in de armen van de grote soldaat die er de wacht hield.
‘Hier, sluit die meid maar op. Ze heeft me weer bestolen. Nu moet het maar eens afgelopen zijn.’
#
‘Wakker worden!’
Het was halfdonker en nog erg stil in het fort. Buiten, in de verte, kraaide een haan.
Lysbet wreef in haar ogen. Het meisje had die nacht bijna niet geslapen – zo bang was ze voor wat de dag zou gaan brengen.
Ze luisterde naar de geluiden om zich heen. In de cellen naast haar werden andere gevangenen ook wakker. Ze hoorde iemand schelden. Een eindje verderop werd zacht gesnikt.
Ze trok het schone jak en het hemd aan, die haar moeder de vorige avond had gebracht. Als ze straks voor het gerecht stond, moest ze er netjes uitzien, had haar moeder gezegd.
Een soldaat kwam langs met water en brood. Lysbet ging op de rand van het houten bed zitten en zuchtte. Ze kon het brood niet door haar keel krijgen. De zon kwam op; het licht viel door het kleine tralieraampje bovenin de cel.
Toen de kerkklok acht keer sloeg kwamen ze haar halen. Twee soldaten duwden haar ruw de gang door, de binnenplaats over, een grote deur door, een trap op, weer een gang door, en toen stond ze ineens in een grote, lichte kamer.
Tegenover zich zag ze een tafel, met daarachter drie blanke mannen. De man die links zat kende ze wel, dat was de burgemeester. De man in het midden, die met het houten been, die kende ze ook, dat was Peter Stuyvesant, de baas van Nieuw-Amsterdam. De man rechts had ze nooit eerder gezien.
Ze vroegen haar niets. En ook aan haar moeder, die even later binnenkwam, vroegen ze niets.
Mevrouw Drisius mocht wel wat zeggen. Ze vertelde dat Lysbet een gordel sewant had gestolen, dat het meisje niet deugde, dat ze haar werk slecht deed en dat ze ’s avonds altijd net deed of ze moe was.
Meneer Stuyvesant zei dat de zaak duidelijk was en dat Lysbet een flinke straf had verdiend. Hij veroordeelde haar tot twintig stokslagen.
Lysbets moeder begon te jammeren.
‘Laat die slavin haar mond houden,’ beval Stuyvesant.
‘Twintig stokslagen – wat zijn jullie voor mensen?!’ riep de moeder.
‘Hou je mond!’ riep Stuyvesant, terwijl hij met zijn vuist op de tafel sloeg.
‘Het meisje is pas tien,’ zei de man die rechts zat.
‘Ik weet een oplossing,’ zei de burgemeester. ‘We laten haar moeder zelf slaan.’
De mannen lachten. Wat een slimmerd was die burgemeester toch.
#
‘Harder! Als je niet harder slaat, doen wij het hoor!’
Op de open plaats voor het fort stond Lysbet vastgebonden aan een paal. Haar bovenlichaam was bloot. Naast haar stond haar moeder, huilend, met in haar hand een dunne stok van ongeveer een meter lang.
Bij iedere klap gilde Lysbet het uit.
Het waren bijna alleen mannen, die in een kring om hen heen stonden. Blanke mannen.
Halverwege de afstraffing begon het te onweren. De toeschouwers zochten beschutting onder de poort van het fort. Het regende zo hard dat niemand goed kon zien of Lysbets moeder hard sloeg of zacht.
Toen het voorbij was mocht de moeder Lysbet mee naar huis nemen. Ze wiegde het meisje in haar armen en smeerde berenvet op haar kapotte rug. Lysbet zei niets. Ze huilde niet meer, haar gezicht stond strak en zelfs haar moeder schrok van de boze blik in haar ogen.
#
De volgende dag verscheen Lysbet niet op haar werk. Mevrouw Drisius stuurde een slavin naar het huis van Lysbets moeder, maar daar was het meisje niet.
Iedereen werd gewaarschuwd om naar de wegloopster uit te kijken. Niemand had zin om haar te gaan zoeken. Het regende nog steeds, waardoor de wegen waren veranderd in blubberstromen.
Die avond vierden de blanke inwoners van Nieuw-Amsterdam een feestje. In de grote stadsherberg was het erg druk. Tegen middernacht was bijna iedereen dronken, de feestmuziek en het geschreeuw waren overal te horen. Het onweerde nog steeds. Af en toe verlichtte een bliksemstraal de omgeving.
Lysbet kwam uit de bosjes waar ze zich de hele dag had verstopt, en liep naar de achterdeur van het huis van de burgemeester. Ze keek door het raam om er zeker van te zijn dat er niemand thuis was en sloop toen, op haar tenen, het huis binnen. Haar voeten lieten een modderspoor achter op de houten vloer.
In de open haard smeulden een paar stammetjes. Ze hoefde er maar tegen te blazen en het vuur vlamde op. In een rieten mand naast de haard lagen droge takken en aanmaakhoutjes. Ze pakte een tak en liet het eind vlamvatten. Toen draaide ze zich om en keek rond.
De kamer was donker. Het vuur in de haard tekende spookachtige lichtstrepen en schaduwen tegen de muren. De regen roffelde op het dak.
Met de brandende tak in haar hand liep ze naar de hoek van de kamer, waar een jas over een stoel hing.
Op het moment dat ze zich over de jas boog klonk een enorme klap. Even werd het zo licht, alsof het midden op de dag was. De grond beefde, de ramen sprongen met een knappend geluid aan duizend stukken, alle deuren klapten open.
Toen was het weer donker en alles werd anders. Rondom Lysbet klonk het geloei van vlammen. Het was alsof het houten huis aan alle kanten in brand was gestoken. Lange vingers van vuur kropen langs de betimmerde wanden van de kamer waarin het meisje stond.
Lysbet dacht dat haar hart stilstond, dat ze dood was. Toen de vlammen aan haar blote voeten likten, wist ze dat ze in de hel was aangekomen waar dominee Drisius op zondagen vaak over sprak.
Pas toen de pijn zo hevig werd dat ze gilde, besefte ze dat ze nog leefde. Ze rende door het vuur naar de deur, struikelde naar buiten en viel in het zand. Ze keek om en zag dat het hele huis in lichterlaaie stond. De vlammen loeiden als een wild dier dat dodelijk is getroffen. De regen gutste neer, maar het vuur was niet te blussen.
Toen de eerste blanken uit de herberg bij het huis aankwamen, zat Lysbet daar nog steeds, op haar knieën, met wijdopen ogen kijkend naar het vurige schouwspel. In haar hand klemde ze een halfverkoolde tak.
Strompelend op haar verbrandde voeten werd ze weggebracht, naar het fort. Even later zat ze weer in de cel.
#
De volgende dag veroordeelden de rechters Lysbet wegens brandstichting ter dood. De rechters geloofden niet dat het huis van de burgemeester was getroffen door de bliksem. Ze wilden dat Lysbet bij zonsopkomst zou worden gewurgd en daarna verbrand. Dat was de gewone straf bij ernstige misdrijven.
Terwijl buiten het fort een wurgpaal en een brandstapel werden opgericht, kreeg Lysbet vier bezoekers in haar cel. Haar moeder nam een medicijnman mee, die geheimzinnige toverspreuken uitsprak en witte verf op Lysbets wangen smeerde. Omdat ze huilde, liep de verf uit en vormde lange strepen in haar hals.
De andere bezoekers waren dominee Drisius en zijn vrouw, die het heel erg vond dat ze haar slavin kwijtraakte. De twee beloofden het meisje dat ze de hele nacht voor haar zouden bidden.
Die nacht werd het fort twee keer getroffen door blikseminslag. De stallen brandden af, waardoor acht paarden stierven. Met grote moeite wisten de soldaten te voorkomen dat het kruithuis ook vlam vatte. Ze waren urenlang bezig met blussen.
De derde keer dat de bliksem insloeg was ’s morgens om zeven uur, even voordat de zon opkwam. De bliksem raakte de wurgpaal en spleet deze in tweeën. Van de brandstapel, die er vlak naast stond, bleef alleen een hoopje as over.
Lysbets executie werd uitgesteld. Om acht uur kwamen de rechters opnieuw bijeen. Binnen tien minuten besloten ze dat Lysbet gratie kreeg. Ze werd vrijgelaten.
Mensen in Nieuw-Amsterdam hebben Lysbet naar huis zien strompelen, waar ze afscheid nam van haar moeder. Toen verdween ze.
Daarna heeft niemand ooit nog van het meisje gehoord.
…
(Copyright: Rob Ruggenberg)
Is dit echt gebeurd?
Rob Ruggenberg schrijft historische jeugdromans. Hij heeft veel prijzen voor zijn verhalen gewonnen, die allemaal zijn gebaseerd op waar gebeurde verhalen uit de lange koloniale tijd van Nederland. Jullie kennen Rob misschien van zijn boeken Manhatan, IJsbarbaar en Slavenhaler. Hij brengt lange dagen door in archieven en bibliotheken en zoekt daar naar gebeurtenissen van vroeger waarin kinderen een rol speelden.
Soms vindt hij aangrijpende verhalen. Zoals deze geschiedenis, die zich afspeelt in Nieuw-Amsterdam (het latere New York), dat in de 17de eeuw jarenlang een Nederlandse kolonie was.
Dit verhaal is waar gebeurd.
Lysbet Anthony, een zwart slavenmeisje van 10 jaar oud, heeft echt bestaan, net als dominee Drisius en Peter Stuyvesant. De rechters in Nieuw-Amsterdam hebben op 10 juni 1661 opgeschreven dat zij Lysbet veroordeelden wegens diefstal van een riem met kralen van mevrouw Drisius, de vrouw van de dominee. Er staat bij dat Lysbets moeder de keus kreeg om zelf haar dochter de stokslagen te geven, of haar door een ander te laten afranselen.
Ook Lysbets doodvonnis wegens brandstichting in het huis van de burgemeester – en de onverwachte gratie en vrijlating een dag later – is nauwkeurig in de boeken genoteerd. Wonder boven wonder is dat alles in een oud archief bewaard gebleven.
Geholpen door Amerikaanse wetenschappers vond Rob Ruggenberg nog meer van zulke dramatische gebeurtenissen. Ze geven een indruk van de manier waarop 400 jaar geleden de Nederlanders in Amerika Afrikaanse slavenkinderen behandelden. En ze laten zien hoe moedig die kinderen zich tegen de Nederlandse slavenhouders verzetten. Een van die andere gebeurtenissen heeft Ruggenberg tot leven gebracht in zijn boek Manhatan. Op zijn website kun je alles over zijn boeken lezen. Klik op het woord website.
Natuurlijk is dit verhaal met zijn toestemming op deze site gepubliceerd. Rob en Usha kennen elkaar vanaf 1990. Zij heeft al zijn boeken gelezen. Rob heeft op verzoek van Usha een aantal van zijn boeken aan bibliotheken in Suriname geschonken. Zie foto onder, waar hij de boeken signeerde.
Rob Ruggenberg overhandigt in augustus 2015 een aantal van zijn boeken aan Usha, die zij via zeepost naar bibliotheken in Suriname heeft gestuurd.
Usha Marhé 